Iedereen is creatief. En samen nog meer.

Op 5 november trekken we weer allemaal naar het Creativity World Forum in Kortrijk. De innovatiegoeroe’s. De creatieve orakels. En iedereen die creativiteit hoog in het vaandel draagt. Wij dus ook. Eén van de topsprekers is Tom Kelley, die met zijn adviesbedrijf Ideo met 600 personeelsleden en 130 miljoen dollar omzet topbedrijven als Procter & Gamble en Samsung de knepen van creativiteit en innovatie bijbrengt. “Creativiteit kost niks,” zegt hij. Het is als een spier: iedereen heeft ze maar je moet wel veel trainen om optimale resultaten mee te behalen. Dat levert dan sterke, individuele topatleten op die gaan voor de enkele gouden medailles op de Olympische Spelen van de creativiteit. Maar zouden we ook eens niet wat meer moeten stilstaan bij de teamspelers van de collectieve creativiteit, waar de kracht net schuilt in het prachtige en nog krachtiger samenspel?

Al te vaak wordt creativiteit gezien als een gave die slechts aan enkelen gegeven is. Je wordt als het ware geboren als een groots creatief talent. En de rest heeft die gave niet. Er kan nu eenmaal maar één Rubens, één Picasso, één Beethoven, één Steve Jobs of één Lionel Messi zijn. Als je creativiteit zo beperkt tot de uitverkorenen, zitten we inderdaad met een beperkt kransje creatievelingen die we dan maar best heel goed koesteren. Mis dus. Tom Kelley heeft gelijk dat creativiteit zoals spieren in iedere mens zit en dat het dus een kwestie is van die spieren goed te oefenen. Daar staat dan weer tegenover dat creativiteit op deze manier alweer wordt gezien als een hoogst individuele gave die door een hogere instantie, in casu creativiteits- en innovatiecoaches, aan individuele, meestal hogere kaderleden die het kunnen betalen, kan aangeleerd worden. Dat is en blijft een enge, elitaire en ook onproductieve interpretatie van creativiteit.

Als in ieder van ons creatieve spieren zitten die we kunnen oefenen, dan kunnen we die creativiteit ook collectief aanzwieren en inzetten. Net zoals collectieve intelligentie of collectieve kennis is de vooruitgang in onze wereld immers vooral gebaat bij collectieve creativiteit. Iedereen is creatief. Kwestie van het eruit te krijgen door samen te werken, samen te brainstormen, samen ideeën en oplossingen te zoeken, samen te co-creëren en dit vooral op domeinen en in gebieden die niemand verwacht. Zo kun je in een collectief creatief proces iedereen betrekken, van de salesmanager tot de receptioniste, van de financieel directeur tot de koffiedame, van de CEO tot de bandwerker en waarom niet: van de communicatiedirecteur tot de poetsvrouw. Omdat je in een collectief creatief proces de creativiteit van heel veel creatieve spieren kunt laten samenwerken, waardoor de som van al die creatieve spieren altijd veel groter is dan iedere creatieve spier apart, hoe goed die ook getraind is. Als je buiten de doos wilt denken, moet je ook uit de doos van de zogenaamde creatieve elite durven stappen.

“Als je buiten de doos wilt denken, moet je ook uit de doos van de zogenaamde creatieve elite durven stappen.”

De creatieve elite.

Je moet gewoon eens even op een speelplaats of in het lokaal van een kleuterklasje stappen om de aangeboren creativiteit van al die kleine mensjes te aanschouwen. Ieder kind is creatief. Het speelt, tekent, knutselt, zingt. En ze doen het allemaal samen. Maar dan, meestal vanaf hun 6 jaar, wordt creativiteit door een hogere instantie, meestal de leerkracht, geherdefinieerd. Het wordt een vaardigheid die je kunt aanleren door hard te trainen in de tekenschool, het ballet, de muziekschool of bij de voetbalclub. Daar zitten de creatieve kinderen. Kinderen die dan niet zo goed kunnen tekenen, boetseren, pirouettes draaien, een instrument bespelen of een tegenspeler zot dribbelen, worden door de goegemeente als minder creatief beschouwd. Zij zijn gewoon zoals iedereen en gaan al vlug van zichzelf vinden dat ze niet creatief zijn. De zogenaamd creatieve kinderen ontwikkelen hun talenten verder en als ze dan heel hard trainen kunnen ze naar het hoger kunstonderwijs of de sportscholen waar het wemelt van de creatieve ego’s.

Creativiteit is wel degelijk een vaardigheid die je kunt aanleren. Het is echter geen handvaardigheid zoals ze toch nog vaak gepercipieerd wordt. Creativiteit kan dus aangeleerd worden, maar al te vaak wordt dit enkel individueel ingekleurd. Ook Tom Kelley heeft het dan bijvoorbeeld over het organiseren van die momenten waarop je creatief bent. Clichés zoals ’s morgens onder douche of als je wakker wordt, komen dan telkens terug. Het zijn individuele trainingsprogramma’s voor de creatieve elite die in creatieve hotspots met geestgenoten allemaal hetzelfde denken. Het is een elite, die vaak in ivoren torens vertoeft, geen collectief.

Collectieve creativiteit.

Het is nochtans in groepen met heel uiteenlopende profielen dat creativiteit het hardst kan knetteren en waar gedreven en enthousiaste procesbegeleiders de beste resultaten kunnen halen. In tegenstelling tot consultants die ofwel zelf het orakel zijn, ofwel individuele skills willen aanscherpen, is een procesbegeleider vooral geïnteresseerd in het proces. Hoe bereiken we de vooropgestelde doelstellingen en komen we tot nieuwe inzichten door verschillende mensen te laten samen werken, samen denken en samen doen? Dit is een collectief proces waarbij we gebruik maken van de kennis, ervaring, ijver en creativiteit van zoveel mogelijk mensen.

Het verschil tussen individuele en collectieve creativiteit werd in 2006 al scherp omschreven door Hargadon en Bechny in hun studie over creatieve processen bij Reebok en McKinsey: “In het klassiek model wordt een relatief geïsoleerd individu of projectteam aangeduid om een gekend probleem om te vormen tot een afgewerkt product of dienst. De theorie van collectieve creativiteit gaat echter uit van een heel andere filosofie. Creativiteit kan tot stand komen uit interacties tussen een onbeperkt aantal en voortdurend wijzigend aantal actoren dwars doorheen de functionele grenzen van de organisatie, zelfs tot buiten de organisatie toe.”

Uiteraard bevat dit model een aantal onzekerheden. Er bestaat immers geen voorafgaande resultaatsverbintenis, zoals individuele creatieve cracks wel eens durven te beloven. Toch kan collectieve creativiteit wel op een gestructureerde manier georganiseerd worden door procesbegeleiders. Het voordeel is dat je veel meer onverwachte en dus ook innovatievere oplossingen voor bestaande problemen en zelfs voor ongekende uitdagingen kunt verzamelen.

Collectief gestructureerd.

In een casestudy over collectieve creativiteit geeft Edwin Cattmull, één van de oprichters van Pixar, 6 tips om collectieve creativiteit te stimuleren:

Zorg voor zo weinig mogelijk hiërarchie en tap ideeën uit alle lagen
Zorg dat samenwerking wordt gestimuleerd
Zorg voor voldoende diversiteit
Zorg voor voldoende shortcuts door de bureaucratie
Accepteer de onvermijdelijkheid en het nut van mislukking
Motiveer het team met intellectuele uitdagingen, het probleemoplossend vermogen wordt hierdoor getraind.

Wij zouden er nog één tip aan willen toevoegen. Organiseer het collectieve creativiteitsproces met behulp van professionele procesbegeleiders die het enthousiasme en de wildste ideeën laten bloeien maar ook het doel nauwgezet voor ogen houden. Zo kan collectieve creativiteit ook tot nieuwe resultaten leiden.

Al te vaak wordt creativiteit gezien als een schitterende individuele prestatie van een fantastische elite. Dit geldt misschien voor een schilder, een beeldhouwer of een pianist. In complexe product- of dienstontwikkeling moet de creativiteit echter vooral komen van een groot aantal mensen uit verschillende sectoren die efficiënt samenwerken om een groot aantal problemen op te lossen.

Samenwerken! Het woord is eruit. Samen denken, samen delen. Daarom nam EDU-ART, een organisatie uit Gelderland die cultuur in het onderwijs wil promoten, het begrip collectieve creativiteit ook op in haar vuistregels voor creativiteit in het onderwijs: “Samenwerken en kunnen delen. Deze eeuw vraagt om collectieve creativiteit en het verdelen van krachten. De individuele score en prestatie zijn onderdeel van een slimme samenleving, lerend door coaching en onderlinge feedback met elkaar en de echte wereld.”

“Net zoals we kennis en intelligentie gedemocratiseerd hebben, is het tijd dat we ook creativiteit democratiseren.”

Democratisering van creativiteit.

Zolang we creativiteit blijven zien als een hoogst individuele gave, blijven we ter plaatse trappelen. Dan zijn we afhankelijk van een creatieve elite die tot grootse daden in staat is maar toch maar een klein stukje van de mogelijkheden benut. Net zoals we kennis en intelligentie gedemocratiseerd hebben, waardoor we met zevenmijlslaarzen vooruit zijn gegaan, is het tijd dat we ook creativiteit democratiseren. Net zoals collectieve intelligentie ons sterk vooruit heeft geholpen, zal ook collectieve creativiteit ons snel andere en betere oplossingen aanreiken.

Sommigen zijn creatief onder de douche. Anderen als ze ’s morgens opstaan. Dat kun je met Tom Kelley aardig aanscherpen. Maar met collectieve creativiteit is het best moeilijk om samen onder de douche te gaan staan of in bed te kruipen. Collectieve creativiteit vereist een andere aanpak en andere tools die gelukkig ook bestaan.

Denk dus nooit meer: ik ben niet creatief of in mijn organisatie zijn we niet creatief. We zullen dat dus maar inhuren. Exploiteer de collectieve creativiteit die in je organisatie zit in een collectief creatief proces. Want iedereen is creatief. En samen nog meer. Kwestie van het eruit te krijgen.